Διατροφή & Ψυχολογία

Η  καθημερινότητά  μας  βομβαρδίζεται  από  μηνύματα  που  αφορούν  τον  τρόπο  με  τον  οποίο  τρεφόμαστε  και  γενικότερα  από  τα  νέα  που  κυκλοφορούν  σχετικά  με  τη  σωστή  διατροφή,  τα  διάφορα  προϊόντα διατροφής  και  τους  κινδύνους  πρόκλησης  ασθενειών  που  σχετίζονται  με  τις  διατροφικές  συνήθειες.  Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε το σημαντικό ρόλο που παίζουν τα  κοινωνικά  πρότυπα  αλλά  και  τα  στερεότυπα  της  εξωτερικής  εμφάνισης.

Η  αύξηση  του  βάρους  οφείλεται  κυρίως  στην  αυξημένη  πρόσληψη  τροφής  σε  συνδυασμό  με  την  ποιότητά  της.  Πρέπει  να  σημειωθεί  ότι  η  τροφή  εκτός  από  τη  χρησιμότητά  της,  δηλαδή  αυτή  καθεαυτή  τη  διατροφή  για  επιβίωση,  συνδέεται  φυσιολογικά  και  με  συναισθηματικούς  παράγοντες.  Αρκετές  φορές  το  άτομο  διαπιστώνει  ότι  δεν  μπορεί  να  πειθαρχήσει  στη  λήψη  της  ποιότητας  ή  της  ποσότητας  της  προσλαμβανόμενης  τροφής.  Η  «συναισθηματική  λήψη  τροφής»  όπως  λέγεται,  χρησιμοποιείται  στις  περιπτώσεις  που  ο  εγκέφαλος  έχει  συνηθίσει  να  τη  χρησιμοποιεί  ως  μοναδική  μέθοδο  για  να  διορθώσει  συναισθηματικές  καταστάσεις  ή  ελλείμματα.  Αυτός  λοιπόν  ο  εγκεφαλικός  μηχανισμός  εκτρέπει  το  άτομο  και  τη  συμπεριφορά  του,  αναγκάζοντάς  το  να  καταλήξει  στην  αύξηση  του  σωματικού  βάρους  και  εντέλει  στην  παχυσαρκία.

Η  παχυσαρκία  αποτελεί  ένα  φαινόμενο  που  απασχολεί  μικρούς  και  μεγάλους.  Πολλοί  μάλιστα  πάσχοντες,  στρέφουν  το  ενδιαφέρον  τους  στο  πώς  θα  χάσουν  τα  περιττά  κιλά  και  όχι  στους  λόγους  που  τα  απέκτησαν.  Αυτό  έχει  ως  αποτέλεσμα,  με  εξαντλητικές  προσπάθειες,  να  χάνουν  κιλά  και  να  τα  ξαναπαίρνουν  πολύ  εύκολα. Αξίζει να αναφερθεί, ότι  μεγάλο  ποσοστό  παχύσαρκων  παιδιών  πάσχει  από  χαμηλή  αυτοεκτίμηση,  κατάθλιψη και  οικογενειακή  ανισορροπία.  Αυτές  όμως  οι  ασθένειες  πρέπει  να  σημειωθεί  ότι  προϋπήρχαν  της  παχυσαρκίας.

Χαρακτηριστικό  ρόλο  παίζουν  λοιπόν  διάφοροι  καθημερινοί  παράγοντες  που  προκαλούν  δυσφορία  στον  εγκέφαλο όπως το  στρες,  ο  φόβος,  ο  θυμός,  η  ελαφριά  καθημερινή  κατάθλιψη,  η  μειωμένη  αυτοεκτίμηση  καθώς  και  άλλοι  ενδογενείς  παράγοντες  που  προκαλούν  διαταραχές  στη  διάθεση  με  αποτέλεσμα  την  επακόλουθη  αύξηση  της  ανάγκης  για  κατανάλωση  υδατανθράκων.  Ορισμένες  μάλιστα  μορφές  παχυσαρκίας  αναπτύσσονται  και  ύστερα  από  κάποια  ισχυρή  συγκίνηση.  Ακόμα  και  συνθήκες  παρατεταμένης  πιέσεως  που  οφείλονται  είτε  σε  νοσηρές  συνθήκες  είτε  λόγω  συνθηκών  που  διέπουν  την  κοινωνική  ζωή  όπως  υλικές  δυσχέρειες,  φροντίδες  της  εργασίας,  υπερκόπωση  σε  συνδυασμό  με  έλλειψη  ύπνου  τόσο  στον  άντρα  όσο  και  στη  γυναίκα  μπορεί  να  προκαλέσουν  παχυσαρκία.

Καθημερινά  ακούμε  ποικίλες  αναφορές  σε  διάφορες  διατροφικές  διαταραχές  που  επηρεάζουν  χιλιάδες  ανθρώπους  ή  και  εμάς  τους  ίδιους  προκαλώντας  σοβαρά  προβλήματα  υγείας.  Δεν  διακρίνουν  ηλικία,  φύλο,  κοινωνική  ή  οικονομική  κατάσταση.  Τα  γονίδια  του  ατόμου  έχει  βρεθεί  ότι  έχουν  κάποια  επίδραση  στην  ανάπτυξη  τέτοιων  διαταραχών.  Σημαντικό  ρόλο  παίζουν  και  η  συμπεριφορά  των  μελών  της  οικογένειας  καθώς  και  οι  κοινωνικές  πιέσεις.  Οι  πιο  γνωστές διαταραχές είναι  η  νευρική  ανορεξία ,  η  βουλιμία  και  η  υπερφαγία.

Ι. Ψυχογενής  Υπερφαγία  κ’  Βουλιμία

Και  στις  δύο  περιπτώσεις,  το  άτομο  καταναλώνει  υπερβολική  ποσότητα  φαγητού  με  λαίμαργο  τρόπο,  ανεξάρτητα  από  το  εάν  πεινάει  ή  εάν  χορταίνει.  Μπορεί  να  καταφεύγει  στο  φαγητό  χωρίς  να  πεινάει  και  ενώ  έχει  χορτάσει  να  συνεχίζει  να  τρώει.  Προσπαθεί  έτσι  να  καλύψει  αρνητικά  συναισθήματα  της  προσωπικής  του  ζωής  αντί  να  παλεύει  να  τη  διορθώσει  και  να  καλύψει  τα  κενά  μέσα  από  δραστηριότητες  δημιουργικές    αλλάζοντας  την  προσωπικότητα  και  τη  ζωή  του.  Βρίσκει  δηλαδή  παρηγοριά  θα  μπορούσαμε  να  πούμε  στο  φαγητό.  Κατά  το  βουλιμικό  επεισόδιο  το  άτομο  τρώει  λαίμαργα  υπερβολική  ποσότητα  φαγητού,  χάνει  τον  έλεγχο  της  ποσότητας  και  της  ταχύτητας  και  προτιμά  να  είναι  μόνο  του  και  όχι  με  παρέα.  Το  βουλιμικό  άτομο  όταν  είναι  μπροστά  σε  παρέα  είναι  προσεκτικό,  κρύβεται  για  να  διασώσει  την  καλή  του  εικόνα  και  να  μην  υποτιμηθεί  από  τους  άλλους.  Νιώθει  ενοχές,  χαμηλή  αυτοεκτίμηση  και  απογοήτευση.

Η  βουλιμία  ως  παθολογική  συμπεριφορά  διαφοροποιείται  από  την  υπερφαγία,  γιατί  το  άτομο  μετά  την  κατανάλωση  υπερβολικής  ποσότητας  φαγητού  προβαίνει  σε  μια  επανορθωτική  συμπεριφορά.  Θέλει  να  αναιρέσει  το  επεισόδιο  αποβάλλοντας  τις  θερμίδες  που  πήρε  προκαλώντας  έμετο  ή  κάνοντας  υπερβολική  γυμναστική,  αυστηρή  δίαιτα  ή  παίρνοντας  καθαρκτικά  –  διουρητικά  φάρμακα.

ΙΙ. Ψυχογενής  Ανορεξία 

Η  ψυχογενής  ανορεξία  είναι  μία  ασθένεια  που  πλήττει  κυρίως  τις  γυναίκες  (σε  αναλογία  10/1  με  τους  άντρες)  και  χαρακτηρίζεται  από  επιβολή  πείνας  στον  οργανισμό.  Η  απώλεια  βάρους  γίνεται  αντιληπτή  από  το  άτομο  ως  φοβερό  κατόρθωμα  και  ως  σημάδι  αυτοπειθαρχίας,  ενώ  αντίθετα    η  αύξηση  βάρους  εκλαμβάνεται  από  το  ίδιο  το  άτομο  ως    μη  αποδεκτή  κατάσταση  έλλειψης  αυτοελέγχου  και  αυτοκυριαρχίας.  Η  διάγνωση  της  προσδιορίζεται  από  σημαντική  απώλεια  βάρους  (25%  τουλάχιστον  από  το  αρχικό  ,  φτάνει  μέχρι  και  85%)  έντονος  φόβος  ότι  θα  πάρει  βάρος,  διαταραγμένη  εικόνα  του  σώματος,  όπου  η  κοπέλα  βλέπει  τον  εαυτό  της  στον  καθρέφτη  και  ενώ  είναι  λεπτή  βλέπει  ότι  είναι  παχουλή,  ότι  έχει  λίπος  κα  πρέπει  να  αδυνατίσει  κι  άλλο. Δεν  μπορεί  δηλαδή  με  σωστό,  ορθολογιστικό  τρόπο  να  ερμηνεύσει  την  σωματική  της  εικόνα  και  πιστεύει  ότι  έχει  πρόβλημα  ενώ  στην  πραγματικότητα  το  βάρος  της  είναι  φυσιολογικό.

 Ο Ρόλος του Ειδικού  Ψυχικής  Υγείας

Για  την  αλλαγή  της  συμπεριφοράς  αυτής  σημαντικός  είναι  ο  αυτοέλεγχος, η εύρεση εκείνης της πλευράς του εαυτού που ικανοποιείται από την υπερβολική κατανάλωση τροφής καλύπτοντας κάποια άλλη ανάγκη του εαυτού, ο  έλεγχος  εξωτερικών  ερεθισμάτων  (ανακάλυψη  των  ερεθισμάτων  που  δέχεται  από  το  περιβάλλον  και  που  οδηγούν  το  άτομο  στην  παχυσαρκία),  η  γνωστική  προσαρμογή  (επαναπροσδιορισμός  των  στόχων),  η  διαχείριση  του  άγχους,  η  κοινωνική  υποστήριξη,  η  φυσική  άσκηση  και  η  αποφυγή  λαθών.  Βλέπουμε  επομένως,  ότι  δεν  υπάρχει  κάποια  συγκεκριμένη  αποτελεσματική  αγωγή,  αλλά  είναι  απαραίτητο  ο  θεραπευτής  να  συνδυάσει  τις  επιστημονικές  του  προσπάθειες  με    συστηματική  «πειθώ»  με  σκοπό  να  δώσει  στον  ασθενεί  να  καταλάβει  ότι  η  παχυσαρκία  δεν  είναι  μόνο  αισθητική  ασχήμια  αλλά  ότι  είναι  μια  πραγματικά νοσηρή κατάσταση κατά  την  οποία  απειλείται  η  ευζωία  και  η μακροβιότητα  του.

Η  ψυχολογική  υποστήριξη  είναι  αδιαμφισβήτητα  απαραίτητη  για  να  κατανοήσει  το  άτομο  ποιες  εσωτερικές  του  ανάγκες  καλύπτονται  μέσα  από  το  φαγητό.  Με  κατάλληλες  μεθόδους  και  στρατηγικές  το  άτομο  θα  συνειδητοποιήσει  σε  ποιες  περιπτώσεις  και  με  ποιο  τρόπο  να  χρησιμοποιεί  το  φαγητό  για  να  διαχειριστεί  αρνητικά  συναισθήματα.  Θα  τον  βοηθήσει  να  μάθει  τεχνικές  χαλάρωσης  και  θετικής  σκέψης  και  να  εμπιστεύεται  τις  δυνάμεις  του,  να  αγαπάει  τον  εαυτό  του,  να  αντέχει  στρεσσογόνες  συνθήκες,  να  ασκεί  αυτοέλεγχο,  να  μη  συγκρίνει  τον  εαυτό  του  με  άλλους,  να  κάνει  επιλογές  που  ωφελούν  τη  ζωή  του  και  δεν  την  «καταστρέφουν».

 

Ο  ψυχολόγος  είναι  αυτός  που  θα  μάθει  το  άτομο  να  σέβεται  τον  εαυτό  του,  να  τον  αποδέχεται.  Σκοπός  είναι  η  αύξηση  της  αυτοπεποίθησης  του  ατόμου,  η  διευκόλυνση  των  απαιτούμενων  αλλαγών  στη  διατροφή,  τη  φυσική  δραστηριότητα  και  γενικότερα  της  συνήθειες  του  ατόμου.  Το  άτομο  λοιπόν  πρέπει  να  βοηθήσει  τον  εαυτό  του  να  γεμίσει  τα  κενά  του  με  διαφορετικό  τρόπο  ώστε  να  μην  χάνει  την  ισορροπία  του  και  τον  έλεγχό  του  και  να  μην  καταφεύγει  να  βρει  παρηγοριά  ή  να  τιμωρήσει  τον  εαυτό  του  με  ένα  βουλιμικό  επεισόδιο,  με  την  κατανάλωση  υπερβολικής  ποσότητας  φαγητού  ή  με  την  αδυσώπητη  αποχή  από  το  φαγητό.  Η  ψυχοθεραπεία  λοιπόν  είναι  αυτή  που  μπορεί  να  δουλέψει  «ριζικά»  κι  όχι  επιφανειακά  το  σύμπτωμα  μιας  διαταραχής  και  να  έχει  θεαματικά  αποτελέσματα  σε  συνδυασμό  με  την  κατάλληλη  διατροφική  υποστήριξη  από  έναν  έμπειρο  διατροφολόγο.

Η  υγιής  διατροφική  συμπεριφορά  και  η  ισορροπημένη  διατροφή  που  σέβεται  τις  ενεργειακές  κα  κοινωνικές  μας  ανάγκες  είναι  εφόδια  για  μια  καλύτερη  ποιότητα  ζωής.  Έχοντας  λοιπόν  μια  υγιή  διατροφή  και  καλές  συνήθειες  απαλλάσσουμε  τον  εαυτό  μας  από  τη  συνεχή  ρουτίνα  δίαιτα-  στέρηση  –  τέλος  δίαιτας  –  αύξηση  βάρους  που  μας  κουράζει,  είναι  αναποτελεσματική  και  συχνά  θέτει  σε  κίνδυνο  την  υγεία  μας.  Πρέπει  να  κατανοήσουμε  ότι  η  ψυχολογία  του  κάθε  ατόμου  είναι  η  αφορμή  για  την  πρόκληση  διαταραχών  και  με  σωματικό  αλλά  και  με  ψυχικό  αντίκτυπο.  Ο  ψυχολόγος  είναι  αυτός  που  μπορεί  να  θέσει  τη  σωστή  ισορροπία  στην  ψυχοσύνθεση  του  ατόμου.  Η  ψυχολογική  πίεση  είναι  σίγουρο  ότι  δεν  θα  αποβεί  αποτελεσματική  αλλά  καταστροφική  πολύ  πιθανόν.

 

Κυριακή Λέντζιου

Κλινική Ψυχολόγος, MSc